Kiedy człowiek doświadczył, był świadkiem lub miał do czynienia ze zdarzeniem, które potencjalnie narażało go na śmierć lub poważne obrażenia ciała to doświadczył traumy. Jego reakcją są intensywny strach i poczucie bezradności. Jeśli wspomnienie tego wydarzenie i towarzyszące emocje utrzymują się w czasie i uniemożliwiają lub znacznie utrudniają normalne funkcjonowanie mówimy o PTSD (ang. Post Traumatic Stress Disorder), czyli Zespół Stresu Pourazowego.

Słowa „trauma” pochodzi z greckiego słowa „ranić”, albo „przebijać”. Odnosiło się do sytuacji, w których żołnierz cierpiał w wyniku ran odniesionych na skutek przebicia zbroi (pancerza). Pancerz – ochrona żołnierza przed śmiercią zostawał pozbawiony mocy.

Najczęściej kojarzymy PTSD z żołnierzami, którzy uczestniczyli w wojnie. PTSD często występuję także u osób, które przeżyły katastrofę, były jej świadkami lub pomagały ofiarom katastrofy, jak na przykład pracownicy służb ratunkowych. Zespół stresu pourazowego może wystąpić także u osób, które doświadczyły traumy lub, których bliscy doświadczyli traumy.

Wydarzenia, które mogą prowadzić do PTSD to wojny, katastrofy naturalne, wypadki samochodowe lub lotnicze, gwałt, porwanie, napad, atak terrorystyczny, przemoc fizyczna, psychiczna lub seksualna, zaniedbanie w dzieciństwie (traumy obiektywne). Mogą to być także inne sytuacje, specyficzne dla jednostki, w których osoba, czuła się przerażona, bezradna i bezsilna, a w konsekwencji wspomnienie tego wydarzenia i towarzyszące mu emocje są nadal obecne i przeżywane równie intensywnie, jak w chwili gdy to się działo (traumy subiektywne).

Przeżyciu traumatycznemu towarzyszą skrajnie silne emocje i są one naturalną reakcją na traumę. Dezorientacja, szok i strach zwykle ustępują w ciągu miesiąca. Czasem jednak utrzymują się dłużej i objawy stresu pourazowego zaburzają funkcjonowanie jednostki. Wówczas dopiero mówimy o PTSD.

Dlaczego te same wydarzenia powodują traumatyczną emocjonalnie reakcję u części osób a u innych nie? Decydują o tym różnice w umiejętnościach radzenia sobie, dotychczasowe doświadczenie, wartości, przekonania. Wbrew popularnemu stwierdzeniu, że “co cię nie zabije, to cię wzmocni”, faktem jest, że osoby które doświadczyły w przeszłości traum są bardziej narażone na PTSD. Nasze indywidualne zasoby, takie jak np. zdrowie, poczucie własnej wartości, poczucie bezpieczeństwa im bardziej są “zużyte” tym trudniej z nich czerpać w sytuacji kryzysu. Z psychotraumatologii wiemy, że te pierwsze wydarzenia traumatyczne stają się czymś w rodzaju kamienia węgielnego dla kolejnych. Dlatego wśród czynników ryzyka wystąpienia PTSD wymienia się wcześniejsze traumy zwłaszcza z okresu dzieciństwa lub młodości; konkretniej np. doświadczenia takie jak posiadanie rodzica, który nadużywał substancji psychoaktywnych lub/i bycie świadkiem lub ofiarą przemocy domowej.

Objawy stresu pourazowego

Podstawowym objawem PTSD jest dystres, czyli przewlekły stres prowadzący do wyczerpania organizmu i zaburzeń somatycznych takich jak problemy ze snem, nadciśnienie, migreny. Traumatyczne wydarzenie, np. wypadek samochodowy, powraca w snach, a bodźce, które kojarzą się z wypadkiem, np. odgłos hamowania, wywołują panikę. Osoba po traumie, zaczyna unikać sytuacji, które kojarzą jej się z traumatycznym wydarzeniem. Jeśli wypadek miał miejsce w Warszawie na ulicy Kruczej, a osoba kierowała niebieską Toyotą, to początkowo osoba ta może unikać niebieskich Toyot, a potem wszystkich niebieskich samochodów. Ulica Krucza w Warszawie staje się niebezpieczna, a potem niebezpieczne są wszystkie ulice w tym mieście. Osoba ta nie jest w stanie wyjść z domu, wycofuje się z rzeczywistości, ma złe przekonania na swój temat. Ma problem z okazywaniem pozytywnych emocji, przeżywa poczucie osamotnienia i bezradność. Czuje złość, irytacje, poczucie winy, wstyd. Nagle wybucha gniewem. Taki stan może prowadzić do depresji, myśli samobójczych, czy uzależnień od substancji psychoaktywnych.

Typowym zachowaniem w przypadku PTSD jest izolowanie się od ludzi. Tymczasem, żeby poradzić sobie z PTSD niezbędna jest pomoc z zewnątrz. Obecnie jest wiele metod terapii, z których można skorzystać, np. terapia poznawczo-behawioralna, terapia EMDR i procedura przedłużonej ekspozycji. Jeśli ktoś cierpi z powodu PTSD dłużej niż rok to szansa na samodzielne wyjście jest minimalna. Nie ważne jak dawno temu miało miejsce wydarzenie traumatyczne, zawsze jest możliwość, aby lepiej sobie poradzić. Sposoby takie jak narkotyki czy alkohol, przynoszą ulgę, ale w efekcie prowadzą do uzależnień i kolejnych problemów.

W terapii EMDR terapii zostaje poddane traumatyczne wspomnienie, które przyczyniło się do rozwinięcia zaburzenia lub dolegliwości. Terapia przebiega w bezpiecznych i kontrolowanych warunkach. Osoba, która decyduje się na EMDR i bierze udział w sesji terapeutycznej, jest odpowiednio przez terapeutę przygotowana do pracy nad swoim traumatycznym wspomnieniem. Uczy się, jak się relaksować i jak radzić sobie ze stresem między sesjami.  W przypadku jednorazowej traumy terapia do momentu ustąpienia PTSD trwa od 3 do 6 sesji. W przypadku traum wielokrotnych, np. w przypadku weteranów wojennych dłużej, ok 12 sesji.