Czy perfekcjonizm można odziedziczyć?

Nie ma jednej odpowiedzi skąd bierzę się perfekcjonizm, jednak wiadomo, że ma swoje korzenie w dzieciństwie. Na pewno nie jest dziedziczny, chociaż geny mogą wyznaczać pewną podatność na perfekcjonizm ponieważ bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne do siebie pod względem perfekcjonizmu, niż dwujajowe. Odziedziczalne są cechy, które predysponują do perfekcjonizmu – sumienność i neurotyczność (teoria osobowości tzw. Wielka Piątka). Sumienność, oznacza, że dany człowiek już od wczesnego dzieciństwa jest obowiązkowy, dokładny i woli zadania zaplanowane niż spontaniczne. Neurotyczność to łatwość odczuwania „negatywnych” emocji, takich jak lęk, smutek, a przeciwieństwem neurotyczności jest stabilność emocjonalna.

Sposób wychowania a perfekcjonizm

Nie wszyscy neurotycy są perfekcjonistami, a to, że ktoś jest sumienny nie znaczy że stanie się perfekcjonistą. O tym decyduje sposób wychowania dziecka. Dziecko uczy się nowych zachowań między innymi na podstawie obserwacji (nazywamy to modelowaniem). Wystarczy, że widzi rodzica i powtarza jego zachowania. Jeśli dziecko ma rodzica perfekcjonistę, osobę która nie pozwala sobie na błędy i porażki oraz ambitnie podchodzi do codziennych wyzwań to najprawdopodobniej przyjmie podobną postawę. Modelowanie jest mechanizmem, który odpowiada za perfekcjonistyczne dążenia, co samo w sobie jest pozytywne. Jest duże podobieństwo między perfekcjonistkami: matkami i córkami, oraz ojcami perfekcjonistami i ich synami, co oznacza, że matka perfekcjonistka z większym prawdopodobieństwem wpłynie swoim przykładem na córkę niż na syna, a z kolei ojciec modeluje syna w większym stopniu niż córkę.

Perfekcjonistycznych dążeń dziecko uczy się przez modelowanie, natomiast perfekcjonizm w neurotycznej formie jest efektem presji wywieranej na dziecko. Jest efektem sytuacji, kiedy rodzic wprost lub nie, komunikuje dziecku, żeby osiągało bardzo wysokie rezultaty. Typowy przykład: dziecko wraca ze szkoły z czwórką, a mama pyta a dlaczego nie piątka? Dla dziecka nie ma nic straszniejszego niż brak akceptacji rodzica, czy utrata tej akceptacji. Wystarczy grymas niezadowolenia na twarzy rodzica, żeby dziecko starało się zmienić zachowanie, dostosować. Czasem rodzice wykorzystują ten lęk dziecka przed utratą bliskości i straszą „jak ty tak robisz/nie robisz, to ja sobie pójdę, wyjadę”. Dziecko zrobi wszystko, żeby do tego nie dopuścić. Rodzice mogą też mówić „przez ciebie mama jest smutna”, co indukuje w dziecku poczucie winy. Kiedy rodzice stawiają wysokie wymagania dziecku, ono próbuje tym wymaganiom sprostać. Dziecko słyszy: zdobądź więcej goli, czerwony pasek, same piątki, lepszych kolegów..i będzie się starało spełnić te oczekiwania i będzie podnosiło swoje standardy jednocześnie będąc z siebie niezadowolone i samokrytyczne. Oczywiście to oczekiwanie rodziców czy rodzica, może być wyrażane w różnym nasileniu, ale nie zależnie od tego, jak bardzo rodzic wymaga, wywoła u dziecka perfekcjonistyczny lęk, czyli głównie samokrytycyzm i obawę przed oceną.

Perfekcjonizmowi neurotycznemu sprzyja także autorytarny styl wychowania, kiedy to rodzic ustala reguły i zasady, nie dopuszcza do nie przestrzegania tych zasad czy też ich zmiany. Dziecko ma się tylko podporządkować i ma poczucie że jego potrzeby są nieistotne, a to powoduje lęk i pojawienie się perfekcjonistycznych obaw.

W samym perfekcjonizmie nie ma nic złego, tak jak nie ma nic złego w dążeniu do doskonałości. Problem zaczyna się, kiedy perfekcjonistyczne obawy rujnują zdrowie. Odkrycie, co stoi za potrzebą bycia najlepszą wersją siebie, jest zwykle pierwszym krokiem do zmiany w stronę samoakceptacji i zrozumienie, że jesteś wystarczająco dobry/dobra, o czym prawdopodobnie nikt wcześniej nie dał Ci znać.

Na podstawie: Perfekcjonizm. Czym jest, jak powstaje i dokąd prowadzi?” dr Konrad Piotrowski