Kilka dekad temu psychologowie uważali, że perfekcjonizm jest cechą psychopatologiczną (jest chorobą). Karen Horney pisała tak: „Perfekcjonista ponad swoje prawdziwe ja stawia swój idealny obraz i nieświadomie mówi sam do siebie: Zapomnij o haniebnej istocie jaką naprawdę jesteś (…), ten idealny obraz jest teraz jedynym, co ma się dla ciebie liczyć. Powinieneś wszystko przetrwać, wszystko zrozumieć, każdego polubić, zawsze być produktywnym.”

Zwróciła uwagę na to, że perfekcjonista wewnętrzenie czuje się małowartościowy, a na zewnątrz za wszelką cenę, stara się swoją wartość udowodnić.

Inni psychologowie często podkreślali, że perfekcjonistę cechuje podejście „wszystko albo nic”, to znaczy albo osiąga 100 procent, tego co założył albo ponosi porażkę. Jeśli zrealizuje swoje zamierzenie w 90 procentach to znaczy, że poniósł porażkę. Stawia sobie ambitne cele, ponieważ wierzy, że wszystko jest możliwe. Ale nawet jeśli osiągnie swoje nierealistyczne cele, nie doświadcza satysfakcji, bo przecież jedynie zrealizował to, co sobie założył.

Obecnie zakłada się, że wśród ludzi można zaobserwować dwie grupy perfekcjonistów

1: zdrowi perfekcjoniści, którzy dążą do ambitnych celów, ale jeśli po drodze coś idzie nie tak, to elastycznie dostosowują się do okoliczności. np. zmieniają cel lub przygotowują się bardziej przed kolejną próbą.

2: neurotyczni perfekcjoniści – uważają, że nigdy nie są wystarczająco dobrzy, zawsze uważają, że mogli zrobić coś lepiej, nigdy nie czują satysfakcji, krytykują się, porównują z innymi, z którymi rywalizują.

Ponadto, każdy z nas w pewnym stopniu posiada dwa charakterystyczne wymiary perfekcjonizmu, są to perfekcjonistyczne dążenia i perfekcjonistyczne obawy.

1. Perfekcjonistyczne dążenia to bardzo wysokie oczekiwania i działania zmierzające, do tego by je perfekcyjnie zrealizować

   (charakterystyczne przekonania to m.in.: „wyznaczam sobie ambitniejsze cele, niż większość ludzi”, „ważne jest dla mnie, by być całkowicie kompetentnym we wszystkim co robię”, „oczekuję od siebie lepszego wykonania codziennych zadań niż większość ludzi”).

   Dążenia te powiązane są z wysoką satysfakcją z życia, czyli osoby które mają wysokie oczekiwania i zmierzają do ich perfekcyjnej realizacji, jednocześnie są bardziej zadowolone z życia niż osoby bez takich dążeń.

2. Drugi wymiar to perfekcyjne obawy, czyli lęki przed oceną przez innych, samokrytycyzm i wstyd, oraz wrażliwość na krytykę. Osoby, które mają wysokie wyniki na skali mierzącej nasilenie perfekcyjnych obaw, koncentrują się na oczekiwaniach innych, porównywaniu się z innymi i rywalizacji,

   (typowe stwierdzenia to m.in.: „ludzie oczekują ode mnie więcej niż potrafię z siebie dać”, „kiedy ktoś jest lepszy ode mnie mam poczucie, że kompletnie mi się nie udało”, „nienawidzę kiedy nie jestem w czymś najlepsza/y”).

   Perfekcyjne obawy powiązane są z problemami natury psychicznej, ze zdrowiem, ze snem.

Różnimy się nasileniem tych cech, ale żeby nazwać kogoś perfekcjonistą muszą wystąpić zarówno perfekcjonistyczne obawy, jak i dążenia. Osoby, które mają mają więcej perfekcjonistycznych dążeń to zdrowi perfekcjoniści, a ci u których dominują obawy to neurotyczni perfekcjoniści. Jeśli osoba ma niskie wyniki na obu wymiarach to nie jest perfekcjonistą (jak 50 % osób).

Jeśli przyjmiemy za kryterium podziału perfekcjonizm, to każdy z nas określić może siebie jako: nie-perfekcjonistę, perfekcjonistę zdrowego lub perfekcjonistę neurotycznego.

Opiszę charakterystyczne zachowania typowe dla perfekcjonistów ze wskazaniem, czym różnią się perfekcjoniści zdrowi od neurotycznych.

Perfekcjoniści żyją i działają w określony sposób, zarówno w pracy, jak w relacjach społecznych i różnią się od nie-perfekcjonistów.

Perfekcjonistów łączy pracoholizm. Dużo czasu poświęcają pracy, są bardzo ambitni. Trudno jest im przerwać pracę, bo marzą o tym, by być najlepsi, więc wkładają duży wysiłek, by to osiągnąć. Pracują po godzinach, na urlopach i w czasie świąt. Perfekcjonista zdrowy jest bardzo zaangażowany w pracę i odczuwa dużą radość z jej wykonywania, podczas gdy perfekcjonista neurotyczny odczuwa silny lęk, ponieważ stale obawia się oceny. Perfekcjonista zdrowy lubi, może nawet kocha swoją pracę. Dla perfekcjonisty neurotycznego praca jest sposobem na udowodnienie swojej wartości. Perfekcjonista neurotyczny ma tendencję do koncentrowania się na porażkach. Potrafi wielokrotnie analizować popełniony błąd, nie potrafi zapomnieć o pomyłce, ani jej sobie wybaczyć. Perfekcjonista neurotyczny jest bardzo zagrożony wypaleniem zawodowym.

Perfekcjoniści zrywają kontakty z innymi ludźmi lub po prostu ich nie podtrzymują. Można to łatwo zrozumieć, bo jeśli ktoś jest pracoholikiem, to brakuje mu czasu na inne aktywności. Praca zaburza perfekcjoniście inne sfery życia, bo realizacja zadań zawodowych jest dla niego najważniejsza. Perfekcjoniści postrzegają innych ludzi w kategoriach rywali, ponieważ wierzą, że zwycięzca może być tylko jeden. Zdrowi perfekcjoniści, jeśli pracują, zamiast spotkać się ze znajomymi, nie traktują tego w kategoriach negatywnych. Konieczność ciężkiej pracy i rezygnacja z rozrywek, to dla nich naturalna konsekwencja dążenia do celu. Perfekcjoniście zdrowemu  nie przeszkadza to, że inni imprezują podczas gdy on pracuje. Z kolei u perfekcjonistów neurotycznych pojawiają się wrogość i konflikty z ludźmi. Perfekcjonista neurotyczny źle ocenia innych ludzi, jest wobec nich krytyczny równie mocno jak wobec siebie, dlatego zwykle nie ma przyjaciół w pracy i często generuje konflikty interpersonalne. Konflikty te mogą pojawiać się w sytuacji, gdy perfekcjonista krytykuje kogoś, wytyka jakiś błąd. Podkreśla, że on sam ciężko pracuje, podczas gdy inni tylko się bawią na spotkaniach towarzyskich.

Perfekcjonista neurotyczny czuje lęk, kiedy idzie do pracy, bo boi się, jak zostanie oceniony i czuje lęk przed tym, co się stanie jeśli nie osiągnie swoich zamierzeń. W relacjach z innymi ludźmi także odczuwa lęk: przed krytyką, utratą aprobaty, odrzuceniem. Popada w konflikty. Stąd już niedaleka droga do pogorszenia samopoczucia, stanu zdrowia i poważniejszych problemów natury psychicznej.

Perfekcjonizm występuje z całym spektrum zaburzeń psychicznych, bardzo często z depresją. Według badań amerykańskich perfekcjoniści częściej zapadają na depresję.

Perfekcjonistyczne obawy wiążą się z tym, że doświadczenia jakie perfekcjonista zbiera w ciągu życia, powodują obniżenie jego samooceny, ponieważ jest bardzo wrażliwy na krytykę. Perfekcjoniści często przeżywają wstyd, który jest naturalną emocją i pojawia się wtedy, gdy nie zrealizujemy jakiegoś własnego standardu i ktoś to widzi (np. wyrzucam papierek na ulicy i ktoś to zobaczył). Standardy perfekcjonisty są nierealnie wysokie, więc łatwo jest mu zachować się w sposób niezadowalający, zatem możliwe, że perfekcjonista codziennie robi coś, za co się wstydzi. W życiu takiej osoby coraz częściej pojawia się smutek, beznadzieja, niechęć a zatem rośnie ryzyko pojawienia się depresji,

Perfekcjoniści często bardzo cierpią w życiu, także dlatego, że odcinają się od ludzi i zostają sami ze swoimi problemami. Inni ludzie stanowią dla nas pomoc w sytuacji, gdy doświadczamy lęku i stresu. Małe dziecko, kiedy uderzy się to zaczyna płakać i biegnie do rodzica, przytulić się. W dorosłym życiu idziemy np. do przyjaciela, któremu mówimy, że mieliśmy zły dzień i rozmawiamy o tym, po czym czujemy się lepiej. Perfekcjoniści, którzy izolują się od ludzi, nie mają takiego wsparcia.

Przygotowałam na podstawie wykładu dr Konrada Piotrowskiego, pt. „Perfekcjonizm. Czym jest, jak powstaje i dokąd prowadzi?” z cyklu Strefa Psyche SWPS