Zmęczenie czy wypalenie rodzicielskie?

Bycie rodziciem to jedna z życiowych ról, która może przynieść niemałą satysfakcję ale stawia przed nami też ogrom wyzwań. Rodzielstwo to odpowiedzialność i liczne obowiązki, od których nie można wziąć urlopu. Tradycyjnie, rodzicielstwo nie było uważane za pracę w sensie zawodowym ale było postrzegane jako naturalna część życia rodzinnego.

Jednakże, wraz z postępem społecznym i ekonomicznym, zaczęto dostrzegać, że rodzicielstwo wymaga ogromnego nakładu czasu, energii i umiejętności, podobnie jak praca zawodowa.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Badanie wypalenia zawodowego zaczęło sie w latach 70 tych XX wieku. Prekursorami badań dotyczących wypalenia są Herbert Freudenberger oraz Christina Maslach.  Podczas gdy Freudenberger badał aspekty kliniczne wypalenia, czyli drażliwość, apatię, przemęczenie, Maslach skupiła się na społecznym i psychologicznym aspekcie wypalenia, zastanawiając się, w jaki sposób osoby cierpiące na wypalenie zawodowe postrzegały siebie i innych i jak wpływało to na ich kompetencje.

To Herbert Freuenber w 1974 r. wprowadził pojęcie wypalenia zawodowgo natomiast Christina Maslach opracowała trójczynnikowy model wypalenia zawodowego opisujący zjawisko wypalenia zawodowego.

Trójczynnikowy model wypalelnia zawodowego

Maslach w swoich badaniach zajęła się osobami pracującymi społecznie i zauważyła, że ludzie, którzy cierpią na wypalenie zawodowe, wykazują trzy podobne cechy:

• Wyczerpanie emocjonalne,
• Depersonalizację – która oznacza zmianę postawy wobec klientów, pacjentów lub podopiecznych. Osoba dotknięta wypaleniem zaczyna traktować ich przedmiotowo, bez empatii i zrozumienia.
• Poczucie daremności wykonywanego działania.

Istotnym spotrzeżeniem Maslach byłot to, że wypalenie zawodowe jest uwarunkowane nie tylko warunkami w miejscu pracy, ale też indywidualnymi cechami danej osoby.

Cechy indywidualne, które wpływają na wypalenie zawodowe to:

• wiek i wykształcenie,
• rodzaj osobowości oraz
• postawa wobec pracy.

Te zmienne sprawiają, że kwestia wypalenia zawodowego jest konstruktem złożonym z cech środowiskowych i cech indywidualnych osoby.

Wypalenie rodzicielskie

Z czasem stwierdzono, że problem wypalenia jest związany nie tylko ze sferą pracy, ale też z innymi aspektami życia, szczególnie z aspektem bycia rodzicem. Pierwsze badania na temat wypalenia rodzicielskiego przeprowadzono pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku. Na ich podstawie udowodniono, że rodzice dzieci, które zmagały się z chorobami, przeżywają wypalenie rodzicielskie. Kolejne badania prowadzone przez Isabelle Roskam, w pełni potwierdziły istnienie zjawiska wypalenia rodzicielskiego.

Jak dochodzi do wypalenia rodzicielskiego?

Przykład Krystyny

Roskam podała przykład Krystyny, matki trójki dzieci, której mąż rzadko był obecny w domu ze względu na częsty wyjazdy i późne powroty z pracy. Krystyna była świadomą matką, która rozumiała, jak ważne jest, by każde dziecko otrzymało tyle ciepła i wsparcia, ile potrzebuje. Zawoziła je i odbierała ze szkoły, pomagała w odrabianiu lekcji, przygotowywała posiłki, spędzała z nimi czas, zawoziła na dodatkowe zajęcia. To działało do czasu, kiedy najstraszy syn uległ wypadkowi i potrzebował rehabilitacji, na którą Krystyna musiała go zawozić 3 w tygodniu, a jednocześnie najmłodsze dziecko zaczęło mieć problemy w nauce i potrzebowało znacznie więcej pomocy przy odrabaniu lekcji. Zakres obowiązków kobiety zwiększył się znacząco. Z czasem Krystyna miała coraz mniej czasu na zajmowanie się dziećmi w taki sposób, jak chciała. Była coraz bardziej zmęczona i  poirytowana, a dzieci coraz częściej mówiły, że się zmieniła. Krystyna miała poczucie porażki rodzicielskiej. Kobieta czuła się zmęczona już po obudzeniu z myślą ile rzeczy musi zrobić dla dzieci. Krystyna musiała dokładnie planować dzień, aby wyrobić się ze wszystkim, więc każda prośba dziecka, która wymagała zmiany planów powodowała wybuch złości lub irytację. Wspólne zabawy, które wcześniej były przyjemnością, stały się kolejnym obowiązkiem i wzbudzały niechęć.

Trzy oznaki wypalenia rodzicielskiego

1. Dystansowanie się emocjonalne – oznacza, że rodzic nie pozwala sobie na bliższe więzi emocjonalne z dziećmi i nie jest w stanie odpowiadać na ich potrzeby emocjonalne, np. wysłuchanie ich.

2. Wyczerpanie fizyczne i psychiczne – są to oznaki przemęczenia, takie jak: bezsenność, bóle głowy, brak ochoty na jedzenie, zwiększona podatność na zachorowania, wzmożona irytacja oraz frustracja. Myśl o tym, że trzeba zająć się potomstwem, wywołuje u rodzica zmęczenie i niechęć do działania.

3. Poczucie daremności – oznacza, że rodzic czuje, iż bez względu na to, co zrobi i jak zareaguje, to i tak będzie to niewystarczające. Rodzic nie wierzy już, że jakiekolwiek wysiłek, np. poświęcenie dziecku uwagi, rozmowa z nim, wspólna zabawa dadzą jakikolwiek skutek. Ma natomiast poczucie braku wpływu i bycia nieważnym i nieskutecznym.

Jak widać są to te same czynniki, jakie występują przy wypaleniu zawodowym, z jedną różnicą – w przypadku rodziców nie zachodzi depersonalizacja dzieci ale dystansowanie się emocjonalne.

Niekóre osoby są bardziej narażone na wypalenie rodzicielskie

Na wypalenie rodzicielskie wpływają czynniki społeczno-demograficzne, na wypalenie narażeni są najbardziej rodzice:

• samotni,
• w rodzinach wielodzietnych,
• opiekujący się dziećmi z niepełnosprawnością.

Jednocześnie badania wykazują, że w dużej mierze to cechy osobowściowe wpływają na wystąpienie wypalenia rodzicielskiego. Jakie to cechy?

Cechy osobowościowe, które sprzyjają wypaleniu rodzicielskiemu

• Niska samoocena matek – czyli brak pewności siebie i negatywna ocena własnej wartości, któremu towarzyszy poczucie, że nie jest się wystarczająco dobrą, wartościową czy kompetentną, a co może prowadzić do uczucia smutku, lęku i stresu.
• Duże ambicje wysokie standardy, perfekcjonizm i skrupulatność
• Wysoki poziom neurotyzmu
• Niski poziom ugodowości

Czym jest neurotyzm*

Neurotyzm to cecha osobowości charakteryzująca się skłonnością do doświadczania intensywnych negatywnych emocji, takich jak lęk, smutek, czy złość. Osoby neurotyczne często mają niską tolerancję na stres i reagują na trudne sytuacje silniejszą emocjonalną reakcją niż inni. Często martwią się na zapas, odczuwają niepokój i są bardziej podatne na wahania nastroju. Zatem rodzice neurotyczni bradziej przeżywają wydarzenia z życia dziecka, jednocześnie koncentrując się na wydarzeniach negatywnych. Przez swój brak stabilności emocjonalnej mają ogromną trudność w adekwatnym porozumiewaniu się z dzieckiem co prowadzi do trudności w ich relacji, neagatywnych reakcji dziecka na zachowanie rodzica a w efekcie prowadzi do frustracji rodzica i poczucia braku wiary we własne kompetencje.

Czym jest ugodowość*

Ugodowość to cecha osobowości, która opisuje umiejętność bycia współpracującym, serdecznym i empatycznym wobec innych. Osoby ugodowe są zwykle skłonne do zrozumienia i akceptowania punktu widzenia innych, co sprawia, że są bardziej zdolne do budowania harmonijnych relacji.Osoby ugodowe potrafią wczuwać się w emocje i potrzeby innych ludzi, co sprawia, że są bardziej pomocne i troskliwe, chętnie współpracują z innymi, dążąc do osiągnięcia wspólnych celów i unikając konfliktów, zachowują się grzecznie i uprzejmie, dbając o dobre samopoczucie otaczających ich osób, mają naturalną skłonność do ufania innym i są same godne zaufania, nie mają potrzeby bycia w centrum uwagi, są skromne i nieprzechwalają się swoimi osiągnięciami.

Rodzic, „wysokougodowy”, ma ciepłą relację ze swoim dzieckiem. Stara się zrozumieć jego problemy, pomagać mu w realizacji jego planow i wspierać. Rodzice charakteryzujący się wysokim poziomem ugodowości posiadają zdolność identyfikowania i rozumienia potrzeb dziecka oraz okazywania mu odpowiedniej empatii. Są to rodzice wyrozumiali i empatyczni, więc można założyć, że będą potrafili zapewnić dziecku wspierające środowisko niezbędne do budowania jego niezależności.

Podsumowując,

wypalenie rodzicielskie to zjawisko, które dotyka coraz większą liczbę rodziców na całym świecie. Warto zrozumieć, czym jest, jakie ma objawy oraz jakie czynniki mogą je wywoływać. Świadomość problemu i umiejętność jego rozpoznania to pierwsze kroki do skutecznej profilaktyki. Dbanie o własne potrzeby, wsparcie społeczne i rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem mogą znacząco pomóc w minimalizacji ryzyka wypalenia rodzicielskiego. Warto poświęcić czas na zrozumienie tego zjawiska i wdrażanie strategii, które mogą poprawić jakość życia rodziny.

Źródła:

*W oparciu o Model Wielkiej Piątki, który w psychologii służy do opisywania różnic w osobowościach ludzi. Wielka Piątka obejmuje następujące cechy Neurotyzm, Ekstrawersja, Otwartość na doświadczenia, Ugodowość, Sumienność.

Natalia Mandecka, Wypalenie rodzicielskie Nowe spojrzenie na przemęczonych rodziców, Przegląd literatury oraz badań, 2019

Obraz <a href=”https://pixabay.com/pl/users/leemurry01-20252177/?utm_source=link-attribution&utm_medium=referral&utm_campaign=image&utm_content=6302304″> Lee Murry</a> z <a href=”https://pixabay.com/pl//?utm_source=link-attribution&utm_medium=referral&utm_campaign=image&utm_content=6302304″> Pixabay</a>